PREGLED SITUACIJE NA LIMESU

Važno je napomenuti da je preliminarnim pregledom utvrđeno da lokaliteti u Srbiji ispunjavaju 3 osnovna kriterijuma za nominaciju rimskog limesa[1]. Tri celine na prostoru našeg limesa ispunjavaju i dodatni prvi kriterijum[2]: rimski put kroz đerdapsku klisuru, kompleks trajanov most – Pontes i Trajanov kanal – Sipski kanal koji na žalost više ne postoji. Poslednji lokalitet (Trajanov kanal) zbog destrukcije samim tim neće biti nominovan. Važno je napomenuti da je za proces nominacije dovoljno da bude ispunjen jedan uslov, dok ispunjavanje dve trećine uslova govori o važnosti nominacije našeg dela granice.

Započeta pre više od sto godina, istraživanja u Srbiji su u pojedinim periodima obuhvatila veće segmente Limesa, da bi u poslednjih dve decenije bila sužena na samo par lokaliteta, a veći delovi podunavskih nalazišta ostali neistraženi ili u potpunosti nepoznati. Različitu sudbinu su imala istraživanja sektora u Sremu, od Singidunuma do Viminaciuma, i od Lederate do Prahova. Sremski deo Limesa istraživan između tokom 50-ih i 60-ih godina 20. veka, pružio je niz podataka o utvrđenim vojnim logorima i njihovim pozicijama, ali bez daljih saznanja o karakteristikama fortifikacija i unutrašnjoj organizaciji pojedinačnih utvrđenja, njihovom razvoju, garnizonu koji je u njima boravio, razvoju civilnih naselja koja su nastajala uz vojne postaje. Druga oblast, koja se proteže od Beograda do Viminaciuma, neujednačeno je istražena. Dok su istraživanja poslednjih decenija bila skoncentrisana na Singidunum i Viminacium, čitavi delovi ove oblasti nistu istraživani, a postojanje nekih naselja (Aureus Mons) je poznato samo na osnovu pisanih izvora. Posebnu problematiku predstavlja to što nam na arheološkoj karti nedostaje niz manjih lokaliteta, pre svega kula osmatračnica koje se po koncepciji odbrane nalaze između većih fortifikacija. Identifikacija i opis ovih lokaliteta moraju biti deo istraživanja koje se sprovode u okvirima nominacije našeg dela limesa. Neki delimično istraživani lokaliteti danas bivaju ozbiljno ugroženi usled nelegalnih iskopavanja (Lederata), dok su drugi već skoro u potpunosti uništeni nelegalnom gradnjom (Burgenae – Novi Banovci). Treća oblast u srpskom podunavlju – oblast Đerdapa, detaljno je rekognoscirana, a pojedini lokaliteti su iskopavani u većoj meri, dok se na samo jednom lokalitetu (Diana) i danas obavljaju istraživanja.

Posebnu problematiku đerdapskog segmenta limesa predstavlja to što je većina lokaliteta danas potopljena, a definisanje njihovog položaja, okoline i same fortifikacije nije adekvatno okončano.

Ovako neujednačen istorijat istraživanja i različit stepen saznanja o pojedinačnim lokalitetima na Dunavu upućuje na ponovno razmatranje svih dosadašnjih saznanja o rimskom limesu u Srbiji.

 Prvi korak u pripremi nominacije za UNESCO predstavlja formiranje Preliminarne liste lokaliteta koji će biti razmatrani za stavljanje na listu svetske kulturne baštine. U ovom trenutku Preliminarnu listu je moguće formirati i predati kao zvaničan dokument na osnovu materijala iz publikacija, dokumentacije i arhiva, ali se ona ne može smatrati i konačnom dok se ne okončaju sva istraživanja u Podunavlju.